Pembakaran bukan jalan keluar dari krisis plastik

Pada 29 Julai 2021, C4 Center dan Sahabat Alam Malaysia telah mengadakan forum dalam talian bertajuk ‘Malaysia Bukanlah “Tong Sampah”: Usaha Pemantauan dan Penguatkuasaan di Kedah & Pulau Pinang’ untuk mengkaji cabaran yang dihadapi oleh pihak berkuasa dari segi usaha pemantauan dan penguatkuasaan di sepanjang rantaian nilai bagi sisa plastik yang diimport. Forum ini juga menggalakkan dialog antara pihak berkuasa dan pihak awam. Lebih  100 peserta menyertai forum ini dan aktif  bertanya soalan serta menyuarakan kebimbangan mereka kepada panel penceramah.

Negara-negara maju seperti Amerika Syarikat, United Kingdom, dan Jepun, tidak menangani semua sisa mereka di negara sendiri dan membuat pilihan untuk menghantarnya ke negara lain. Sejak China melarang pengimportan sisa plastik pada tahun 2018, Asia Tenggara telah menjadi tumpuan lambakan sisa plastik dari luar negara.  

Sisa plastik memasuki negara-negara membangun di bawah dalihan ‘kitar semula’. Sebaliknya, negara-negara ini sering menjadi tempat lambakan sampah kerana sisa-sisa yang diimport ini juga mengandungi sisa plastik bercampur, sisa plastik yang tidak boleh dikitar semula, atau sisa plastik yang telah tercemar dengan sampah; atau ia mengandungi bahan tambahan toksik yang menjadikan kitar semula sukar dijalankan.

Pada tahun 2018, Malaysia menjadi penerima terbesar sisa dan sekerap plastik yang dikategorikan di bawah kod tarif HS3915.  Berdasarkan Pangkalan Data Comtrade PBB, jumlah import sisa plastik ke Malaysia pada tahun 2018 ialah 872,762 tan.

Banyak kilang kitar semula haram telah dibuka di Malaysia bermula tahun 2018. Kilang-kilang ini beroperasi tanpa permit atau tidak mendapat kelulusan daripada pihak berkuasa yang berkaitan, menggunakan teknologi rendah atau kaedah pelupusan yang memudaratkan alam sekitar.  Sisa buangan yang tidak boleh dikitar semula didapati sering dibakar atau dibuang secara haram.

Pembakaran terbuka semakin menular di Malaysia. Tinjauan mendapati apabila satu kemudahan kitar semula yang tidak sah ditutup di suatu tempat, ianya akan berpindah ke lokasi lain dan ini sekaligus membuka jalan untuk terjadinya pembakaran terbuka dan pencemaran di tempat lain.

Sisa buangan dari industri kitar semula plastik dan pembuangan sisa secara haram merupakan masalah utama. Kerajaan Malaysia yakin bahawa pemprosesan sisa sebagai bahan api alternatif atau sumber untuk menghasilkan simen adalah inisiatif yang berdaya maju dan langkah ke hadapan untuk membersihkan sisa buangan dari kilang kitar semula plastik serta membersihkan longgokan sisa plastik haram di negara ini. Kerajaan Malaysia juga sedang menggalakkan teknologi penunuan atau insinerasi. Namun demikian, teknologi ini akan membawa kesan negatif yang timbul  daripada pelepasan toksik ke udara dan juga melalui abu.

Kes pembakaran 

Berikut adalah beberapa kes yang dilaporkan mengenai pembakaran terbuka sisa plastik oleh fasiliti kitar semula di Semenanjung Malaysia.

Pada tahun 2018, daerah Kuala Langat di Selangor menjadi lokasi tumpuan berlakunya pembakaran terbuka, terutamanya di sekitar bandar Jenjarom. Ini kerana kedudukan kawasan ini yang berhampiran dengan Pelabuhan Klang, di mana sisa plastik yang diimport diterima. Sebanyak 33 kemudahan kitar semula haram telah ditemui oleh masyarakat, di pinggir bandar dan ladang kelapa sawit. Masyarakat sekeliling mula jatuh sakit, mengadu tentang masalah pernafasan, ruam kulit, kerengsaan mata, dan bau yang tidak boleh ditahan.

Komuniti di sini telah menubuhkan sebuah organisasi yang dikenali sebagai Persatuan Tindakan Alam Sekitar Kuala Langat. Persatuan ini telah menghantar surat kepada pihak berkuasa untuk mengambil tindakan, mengadakan mesyuarat dengan kerajaan, dan juga mengetengahkan isu ini kepada media tempatan dan antarabangsa. Tindakan ini mendapat perhatian dan kerajaan Malaysia mula mengambil tindakan ke atas isu ini.

Pada tahun yang sama, beberapa kilang kitar semula haram muncul di Pulau Indah dan  Pelabuhan Klang di daerah Klang, Selangor. Wakil-wakil komuniti sentiasa berwaspada dan melaporkan pembakaran terbuka ini. Pencemaran dan masalah alam sekitar yang lain di daerah ini juga mendorong masyarakat untuk membentuk sebuah organisasi.

Dalam forum SAM – C4 Center, aktivis Lydia Ong menerangkan tentang pembakaran terbuka sisa plastik di Sungai Petani di negeri Kedah, selain kejadian pembuangan sampah haram yang turut menyebabkan kebakaran. Dalam forum itu, beliau memperincikan kadar pencemaran udara yang begitu tinggi sehingga kereta di kawasan itu ditutup dengan “lapisan tebal jelaga” setiap hari. Begitu juga dengan aduan mengenai bau plastik yang terbakar oleh masyarakat di Tanjung Bungah dan Sungai Ara di Pulau Pinang tetapi pihak berkuasa tidak dapat mengenal pasti kawasan pembakaran kerana ia sering berada di kawasan terpencil, atas bukit dengan liputan pokok.

Kesan

Ketika pembakaran terbuka, sisa plastik menjadi asap tebal, abu, dan wasap toksik yang mencemarkan alam sekitar, menyumbang kepada perubahan iklim melalui pembebasan karbon fosil dan membahayakan semua makhluk hidup, terutamanya masyarakat termiskin di dunia dan pemungut sampah.¹

Penduduk yang terjejas akibat pembakaran terbuka sisa plastik mengadu tentang bau menusuk hidung dan pencemaran udara yang nyata. Kesan-kesan yang boleh diperlihat termasuklah keletihan, batuk, masalah pernafasan, pendarahan hidung, kerengsaan mata, dan masalah kulit seperti kegatalan dan ruam.

Sebagai contoh, di Sungai Petani, beratus-ratus penduduk mengalami kualiti udara yang semakin buruk akibat pembakaran plastik sejak akhir 2018.  Persatuan Tindakan Alam Sekitar Sungai Petani (PTAS) mendapati peningkatan dalam bilangan kemasukan ke hospital sebanyak 15% kepada 30% antara bulan Mei dan Ogos 2019.³ Penduduk, terutamanya kanak-kanak dan warga tua, telah terjejas dengan teruk dengan menghadapi penyakit pernafasan seperti bronkitis dan asma, serta isu-isu kulit seperti ekzema. Kes-kes COVID-19 yang tinggi di kawasan ini menunjukkan bahawa ramai orang yang telah terjejas oleh virus dan gejala-gejalanya mesti menjadi lebih serius dengan kesan-kesan buruk daripada pembakaran plastik.

Bahan kimia yang dikeluarkan daripada plastik terbakar boleh membawa kepada kesan jangka panjang yang serius. Plastik mengandungi bahan tambahan dan bahan cemar yang berpotensi toksik iaitu pencemar organik tegar dan bahan kimia penganggu endokrin, seperti dioksin dan furan. Apabila plastik dibakar secara terbuka, dan proses ini sering tidak lengkap, ianya mengakibatkan bahan kimia yang terkandung tidak dimusnahkan sepenuhnya dan dilepaskan ke udara, tanah, dan air di sekelilingnya. Seterusnya, bahan kimia ini berpotensi untuk bercampur dan berkumpul di dalam tisu tumbuhan dan haiwan, menganggu rantaian makanan, atau disedut dan dimakan secara langsung oleh manusia.¹ Bahan kimia ini boleh merosakkan sistem imunisasi dan pembiakan manusia,  melemahkan fungsi intelektual, mengganggu fungsi dan perkembangan hormon-hormon yang penting, dan memburukkan lagi keadaan kesihatan dengan penyakit kronik seperti kanser dan kencing manis.⁴

Apakah yang boleh kita lakukan? 

Laporkan kejadian pembakaran terbuka untuk menjamin kualiti hidup anda dan masyarakat setempat.

Berikut adalah beberapa langkah mudah untuk diikuti: 
(1) Catitkan masa, tarikh, dan lokasi kejadian; 
(2) Jika anda perhatikan kejadian tersebut berlaku selama beberapa minggu, kumpul dan susun maklumat ini; 
(3) Kemukakan aduan anda melalui saluran rasmi di bawah; dan
(4) Ikuti susulan aduan anda.

Sekiranya aduan ini tidak disusul dan diambil tindakan, jangan berputus asa! Sertai persatuan alam sekitar tempatan, atau hubungi jiran anda untuk membentuk sendiri kumpulan anda, atau suarakan bantahan anda dalam talian.

Jalan keluar dari krisis sisa plastik bukanlah dengan pembakaran. Mari kita bersama-sama bersuara dan melakukan apa yang kita boleh dan terus berjuang untuk melindungi alam sekitar dan kesihatan kita.

Cadangan

Plastik mempunyai kesan buruk pada setiap fasa kitaran hayatnya bermula dari pengekstrakan bahan api fosil sampai kepada pelupusannya. Plastik bukan sahaja mempercepatkan krisis iklim, tetapi pengeluaran dan pelupusannya mengancam hak dan kesihatan masyarakat di seluruh dunia. Oleh itu, kita memerlukan penyelesaian yang holistik yang menangani semua aspek kitaran plastik.

Semasa forum dalam talian, C4 Center dan SAM mencadangkan larangan pengimportan sisa ke Malaysia, yang akan berfungsi untuk menangani isu sisa yang diimport yang tidak dapat dikembalikan ke negara asal, serta menjadi langkah yang berkesan ke arah menyelesaikan pemprosesan sisa secara haram di Malaysia dengan memutuskan sumber bekalan. 

Sehingga larangan sebegini dilaksanakan, kita perlulah memastikan ketelusan terhadap pengimportan sisa plastik dan memastikan sisa-sisa ini diuruskan dengan cara yang dapat mengurangkan kesan kemudaratan kepada kesihatan awam dan alam sekitar.

Rangkaian antarabangsa menyokong penggubalan suatu perjanjian baru, iaitu perjanjian global untuk menangani kesan sepanjang kitaran hayat plastik. Mencapai perjanjian global mengenai plastik adalah elemen penting dalam menghadapi krisis plastik yang semakin meningkat. Kita perlu menghentikan ketidakadilan dan penjajahan melalui perdagangan sisa. 

Rujukan

[1] Velis, C., & Cook, E. (2021). Mismanagement of Plastic Waste through Open Burning with Emphasis on the Global South: A Systematic Review of Risks to Occupational and Public Health. Environmental Science and Technology, 55(11), 7186–7207. https://doi.org/10.1021/acs.est.0c08536

[2] Yeoh, R. (2021, July 31). Sg Petani folk suffering health effects from smog, chemical fumes. The Vibes: https://www.thevibes.com/articles/news/36472/sg-petani-folk-suffering-health-effects-from-smog-chemical-fumes

[3] Nambiar, P. (2019, September 30). Group invites MP for meeting over Sg Petani air pollution. FMT: https://www.freemalaysiatoday.com/category/nation/2019/09/30/group-invites-mp-for-meeting-over-sg-petani-air-pollution/

[4] IPEN. (2020). Plastic’s toxic additives and the circular economy. https://ipen.org/sites/default/files/documents/plastics_and_additives_final-low-o-en.pdf